HIV به معنی ویروس نقص ایمنی انسان است. اولین بار در سال 1981 در آمریکا پنومونی ناشی از پنوموسیستیس کارینی(Pneumocystis carinii pneumonia) در پنج مرد همجنس باز که قبلا سالم بودند مشاهده شد تا این که در سال 1983 HIV  از یک بیمار لنفادنوپاتی جدا شد و در سال 1984 ثابت شد که این ویروس عامل مسبب AIDS می باشد.

ویروس HIV  از خانواده ی رترو ویروس ها و از زیر خانواده ی لنتی ویروس ها می باشد. ویروس های نقص ایمنی انسان HIV-1  و  HIV-2 نام دارند که ویروس های سیتوپاتیک می باشند.

در میکروسکوپ الکترونی این ویروس به شکل دوازده وجهی، با خارهای سطحی متعدد، دارای دو پوشش پروتئینی و اصلی ورای غشایی دیده می شود.

ویریون^* از سطح سلول های آلوده جوانه می زند و به محیط بیرون آزاد می شود. به همین علت است که ویروس HIV به طور مداوم پوشش خود را عوض می کند و به هنگام جوانه زدن از غشای سلول میزبان انواع متفاوتی پروتئین و گلیکو پروتئین جدا می کند که ترکیب آن منحصر به فرد می باشد.

در شکل شماتیک از ویروس به طور واضح لایه ها و هسته ی ویروس و دو قطعه ی RNA که به صورت جدا از هم در مرکز ویروس مستقر هستند، مشاهده می شود.

این ویروس ها حاوی آنزیم ریورس ترانس کریپتاز معکوس هستند و به کمک همین آنزیم است که پس از ورود به داخل سلول می توانند از روی RNA، ژنوم دو رشته ای DNA  را سنتز کنند. پس از این مرحله DNA  ی سنتز شده به هسته ی سلول میزبان رفته و توسط آنزیم های خود در DNA ی سلول میزبان رخنه می کنند و سیستم همانند سازی کننده ی میزبان را وادار به همانند سازی از ژنوم خود کرده و در مراحل بعدی اجزای ویروس HIV به سرعت سنتز می شود و با پدیده ی جوانه زدن از سلول میزبان سبب آسیب های جدی به غشای سلول میزبان شده و در نهایت سلول لیز می شود. از آن جایی که سلول های میزبان، ویروس گلبول های سفید می باشد سبب کاهش شدید این سلول ها شده و در اثر برخورد یک بیماری عفونی بدن نمی تواند از خود دفاع کند؛ به این ترتیب که در اثر یک سرماخوردگی ساده احتمال مرگ وجود دارد.

تفاوت بین HIV-1 و HIV-2 چیست؟

نوع غالب در جهان HIV-1 می باشد و هنگامی که به طور کلی و بدون مشخص کردن نوع، درباره ی HIV بحث می شود منظور HIV-1 می باشد. هر دو نوع HIV-1 و HIV-2 از طریق تماس جنسی، خون و محصولات خونی و از مادر به کودک منتقل می شوند و سبب ایدز با علائم بالینی غیر قابل افتراق از یکدیگر می شوند اما HIV-2 مشکل تر از HIV-1 منتقل می شود و فاصله ی زمانی بین آلوده شدن با HIV-2 تا ایجاد بیماری طولانی تر است.

HIV-1 چند زیر گونه(subtype) دارد؟

HIV-1 ویروس بسیار متغیری است و به راحتی جهش می یابد بدین جهت راسته های متفاوتی از HIV-1 وجود دارد. این راسته ها می تواند بر اساس گروه ها و زیر گونه ها، طبقه بندی شوند. 2 گروه وجود دارد: گروه M و گروه O

در سپتامبر 1998 گروهی از محققان فرانسوی اعلام کردند که راسته ی جدیدی از HIV در زنی از کامرون در غرب آفریقا، یافته اند.

این راسته به هیچ کدام از دو گروه O و M تعلق نداشت و پس از بررسی ها در تمامی کامرون? تنها در سه نفر دیگر آلودگی به این راسته از ویروس HIV یافت شد.

در حال حاضر در گروه M حداقل 10 زیر گونه ژنتیکی مشخص از HIV-1 شناخته شده است که زیر گونه های A تا J هستند. به علاوه گروه O شامل دسته ی مشخصی از ویروس های کاملا ناهمگون(heterogenous) هستند.

تفاوت های بین زیر گونه های گروه M ممکن است همانند تفاوت چشمگیر بین گروه M از گروه O باشد.

زیر گونه های مختلف در کجا یافت شدند؟

زیر گونه های HIV به صورت ناهمگون در سراسر جهان پخش شده اند؛ به عنوان مثال زیر گونه B اغلب در آمریکا، ژاپن، استرالیا، کارائیب و اروپا یافت می شود و زیر گونه ی D و A در صحرای جنوبی آفریقا و زیر گونه ی C در آفریقای جنوبی و هند و زیر گونه ی E در جمهوری مرکزی آفریقا، تایلند و دیگر کشورهای جنوب شرقی آسیا، بیشتر است.

زیر گونه ی F (برزیل و رومانی)، H و G (روسیه و آفریقای مرکزی) I (قبرس) و گروه O (کامرون) شیوع بسیار کمی دارند.

اغلب زیر گونه ها در آفریقا یافت می شوند اگر چه زیر گونه ی B شیوع کمتری دارد.

تفاوت عمده ی بین این زیر گونه ها چیست؟

تفاوت عمده در ترکیب ژنتیکی آن ها است. تفاوت های بیولوژیکی مشاهده شده در محیط های آزمایشگاهی حیاتی(in vivo) و محیط های آزمایشگاهی مصنوعی(in vitro) بیانگر این مساله است.

همچنین پیشنهاد شده که برخی گونه ها با فرم خاصی از راه انتقال در ارتباط هستند به عنوان مثال زیر گونه ی B با تماس های همجنس بازها و معتادان تزریقی خصوصا از راه خون و زیر گونه C و E از طریق انتقال دگر جنسی(heterosexual) (از راه مخاطی). زیر گونه ی E راحت تر از زیر گونه ی B گسترش می یابد.

آزمایش متداول تشخیصی HIV یا (HIV antibody test) که جهت غربالگری (screening) و اهداف تشخیصی به کار می رود تمامی زیر گونه های HIV را آشکار می کند.

واضح است که در آینده زیر گونه های ژنتیکی جدیدی از HIV کشف خواهند شد و آن زیر گونه های جدید با جهش های ژنی(mutation) به نمو(develop) ادامه می دهند.

پی نوشت:

^* به یک ذره ی ویروسی که توان آلوده کردن سلول را دارد ویریون می گویند.